De Taiwanese verkiezingsuitslag
Terugblikken en vooruitkijken
“Taiwan hoort gewoon bij China”, zegt een Chinese vriendin van mij zonder blikken of blozen. Ik weet even niet zo gauw wat ik moet zeggen. Een paar weken later ontmoet ik een Taiwanees-Amerikaanse vrouw die stelt dat het niet een kwestie is van of maar van wanneer China Taiwan binnenvalt. Inmiddels zijn de Taiwanese presidents- en parlementsverkiezingen van 13 januari achter de rug en vraagt menig China/Taiwan-volger zich af: wat nu? Ik besef dat je je wellicht afvraagt: wat boeit het? Taiwan voelt voor sommigen nogal ver van hun bed, behalve dan wanneer ASML en Taiwanese halfgeleiders in het nieuws komen. In dit artikel doe ik drie dingen: uitleggen waarom Taiwan relevanter is dan je denkt, een beknopte duiding geven van de verkiezingsuitslag, en vooruitkijken. Wat betreft dat laatste focus ik me op de rol van de EU in het bewaren van de status quo. Immers, stabiliteit is nu het állerbelangrijkst.
Waarom is het de moeite waard om je bezig te houden met Taiwan? Ten eerste een actuele reden: niemand wil een regelrechte oorlog in Oost-Azië, zeker gezien de vele hartverscheurende gewapende conflicten die nu wereldwijd gaande zijn. De EU heeft na de verkiezingen met recht benadrukt dat “vrede en stabiliteit in de Straat van Taiwan cruciaal zijn voor regionale en mondiale veiligheid en welvaart”[1]. De manier waarop met name China, de VS en de nieuwe regering van Taiwan de komende tijd op elkaar zullen reageren is geen kinderspel en vergt uiterste voorzichtigheid. Ten tweede een meer historische reden: wist je dat Nederland in de 17e eeuw Taiwan (toen Formosa genoemd) koloniseerde en migratie van Chinezen van het vasteland naar het eiland aanmoedigde?[2] Inderdaad, de geschiedenis van het eiland is complex en boeiend, maar helaas is er in dit artikel te weinig ruimte om daar uitgebreid op in te gaan.
Hoe kan de verkiezingsuitslag van afgelopen 13 januari geduid worden? De presidentskandidaat van de Democratic Progressive Party (DPP) William Lai Ching-te heeft gewonnen en neemt daardoor het stokje over van de zittende DPP-president Tsai Ing-wen. In aanloop naar de verkiezingen heeft China er alles aan gedaan om Taiwanezen te ontmoedigen om op Lai te stemmen, omdat deze zich in het verleden goedkeurend heeft uitgelaten over Taiwanese onafhankelijkheid. Belangrijk om daaraan toe te voegen dat Lai tijdens de campagne zei dat een officiële onafhankelijkheidsverklaring niet nodig is, want de facto is Taiwan al onafhankelijk. Ook staat hij open voor samenwerking met China. De twee andere partijen in de verkiezingsrace waren de Kuomintang (KMT) en de Taiwan People’s Party (TPP). De KMT stelt zich veel vriendelijker op ten opzichte van de Grote Buur dan de DPP, maar wil niet dat Taiwan zich verenigt met China. De KMT kent een turbulente geschiedenis. De partij werd in 1912 opgericht door Chinese Nationalisten. Tijdens de Chinese Burgeroorlog werden de Nationalisten verslagen door de Communisten onder leiding van Mao Zedong, waarna de KMT zich in 1949 verplaatste van het vasteland naar Taiwan. De derde partij in Taiwan, de TPP, is een vreemde eend in de bijt: populistisch en vooral onduidelijk over waar de partij echt voor staat. Lai mag nu wel president worden op 20 mei, maar in het parlement heeft geen enkele partij de meerderheid en de KMT heeft zelfs één zetel meer dan de DPP, waardoor die laatste waarschijnlijk zal moeten samenwerken met de TPP.[3] Voorheen had de DPP wél een zetelmeerderheid.
Op basis hiervan kun je concluderen dat de DPP weliswaar nog het sterkst staat, maar dat er wel een daling is in steun. Waarom is dat zo? In elk gesprek over Taiwanese politiek is er het gevaar dat men slechts over één ding praat, namelijk Taiwans buurland. Dat is te nauwdenkend. In Taiwan wonen meer dan 23 miljoen mensen die ook gewoon een dak boven het hoofd en een degelijk inkomen willen. Problemen als de betaalbaarheid van woningen waren belangrijk tijdens de verkiezingen en met name de TPP maakte hier gebruik van en had kritiek op de zittende DPP-regering. Dit laat zien dat in elke verkiezing politici steeds een goede balans moeten vinden tussen binnenlandse en buitenlandse zaken.
Wat nu? China heeft sinds 13 januari al gepikeerd gereageerd, met name na de voorzichtige buitenlandse felicitaties aan Lais adres. Voorlopig gaat er waarschijnlijk weinig veranderen aan de status quo. Lai heeft aangegeven deze te willen behouden en bijna de hele bevolking is het daarmee eens.[4] China’s militaire en economische druk in aanloop naar de verkiezingen was verontrustend, maar aangezien het land te kampen heeft met economische stagnatie is een oorlog niet gewenst (het hameren op de “historische onvermijdelijkheid” van vereniging met Taiwan blijft wél een goede strategie om af te leiden van binnenlandse economische malaise). De VS is ook niet gebaat bij een nieuw oorlogsfront en het land is nu vooral bezig met wie zijn nieuwe leider wordt.
Ten slotte, welke rol speelt de EU hierin? De EU is een minder belangrijke partner van Taiwan dan de VS. Desondanks zijn de hechte economische betrekkingen met Taiwan cruciaal en hebben de EU en Taiwan er baat bij om nauw samen te werken om desinformatie tegen te gaan. In de EU ontbreekt momenteel een helder, verenigd geluid wat betreft China en Taiwan. Sommige lidstaten, zoals Litouwen, hebben hechtere banden met Taiwan dan andere en dat verschil mag er zijn, maar in de komende tijd is het belangrijk voor de EU om vooruit te denken en samen tot een duidelijke positie te komen: hoe kan de EU goede banden met Taiwan blijven houden zonder onnodig China uit te dagen? Hoe kan de Unie bijdragen aan stabiliteit in de Straat van Taiwan en de Zuid-Chinese Zee? En mocht China toch beslissen om Taiwan aan te vallen, gaat de EU dan mee in alles wat de VS beslist? Voorlopig hebben alle betrokkenen er vooral belang bij om de status quo te bewaren.
