Door: Elsbeth van den Hazel

De harde cijfers

Op dit moment zitten er weinig vrouwen in de politiek. Volgens Atria, het Kenniscentrum voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis, waren gemiddeld 28% van de gemeenteraadsleden in 2015 vrouw. In 2017 was slecht 35% van de Tweede Kamerleden een vrouw en de binnen de EU ligt dat percentage op 42%. Daar zitten we dus bijna op de helft, maar voor de rest zijn het toch wel bedroevende cijfers.

De theorie achter de representatieve democratie

Maar zijn vrouwen nodig in de politiek om andere vrouwen te vertegenwoordigen? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, moet je weten hoe regeren in een democratie werkt. Volgens de Amerikaanse hoogleraar politieke wetenschappen Robert Dahl kan een democratisch verkozen regering niet anders dan iedereen als intrinsiek gelijken behandelen. Dit betekent dat de regering vanuit moreel perspectief niet anders kan dan in gelijke mate voor ieders rechten op te komen. Bij dit principe van democratie hoort ook dat iedereen de mogelijkheid moet krijgen om te kunnen regeren en zijn of haar stem te laten horen. In een directe democratie kan dat makkelijk, maar vanwege allerlei (praktische) redenen hebben veel landen een representerende democratie. Nederland is één van deze landen. Om politieke gelijkheid te bevorderen werkt deze representerende democratie volgens Dahl ook beter dan een directe democratie, omdat bij de eerste variant er duidelijke regels bestaan voor wie mag spreken en er normen zijn wat betreft verantwoording afleggen.

De ene vrouw is de andere niet

Een democratische regering moet dus voor ieders rechten opkomen en dit kan via representatieve volksvertegenwoordigers. Deze volksvertegenwoordigers kunnen gekozen worden vanuit een zogenaamde descriptieve vertegenwoordiging. Dit houdt in dat de vertegenwoordiger via uiterlijk of levensstijl overeenkomsten vertoond met de mensen die hij of zij vertegenwoordigd. In het geval van vrouwen zouden er dus vrouwelijke volksvertegenwoordigers verkozen moeten worden. Er zijn politieke wetenschappers die tegen deze vorm van representatie zijn. Zij vinden dat een relatie vanuit de overeenkomst op typische kenmerken iemand nog niet gekwalificeerd maakt tot het vak van volksvertegenwoordiger. Daarnaast hoeft een representant zich niet gerepresenteerd te voelen door iemand die op hem of haar lijkt. Een huismoeder voelt zich niet per se vertegenwoordigd door een zakenvrouw in de politiek.

Het belang van meerdere vrouwen in de raad

Jane Mansbridge, politiek wetenschapper aan Harvard, is het echter niet eens met deze argumenten tegen descriptieve vertegenwoordiging. Volgens haar moet een representatieve democratie draaien om belangenvertegenwoordiging en dat wordt bereikt via beraadslaging en samenvoeging van meningen. Beraadslaging heeft tot doel om zoveel mogelijk stemmen mee te nemen in het debat rondom beleid om zo het beste voor het algemeen belang te vinden. Mocht het tijdens deze beraadslaging tot conflict komen, dan moet je tijdens de samenvoeging van deze meningen ook zoveel mogelijk verschillende stemmen hebben. Anders komt er politieke ongelijkheid. Via een descriptieve vertegenwoordiging krijg je de verschillende meningen in één ruimte. Daarbij is het volgens Mansbridge van belang dat niet één vrouw alle vrouwen vertegenwoordigd, maar dat er juist meerdere vrouwen aan het debat deelnemen om zoveel mogelijk nuance in de beraadslaging en samenvoeging te krijgen. Door deze nuance zullen ook meer vrouwen zich vertegenwoordigd voelen, zowel de  zakenvrouw als de huismoeder. Doordat meer vrouwen het gevoel hebben dat hun mening vertegenwoordigd wordt, zullen zij zich sociaal betrokken worden en inzien dat hun mening ertoe doet. Daardoor kunnen meer vrouwen de politiek ingaan en worden vrouwen in de politiek normaal.

Zonder vrouwen geen goede democratie

Kortom, een democratie kan niet functioneren zonder een diverse representatie. Door veel verscheidenheid tussen volksvertegenwoordigers, zal de intrinsieke gelijkheid van  sociale groepen vergroot worden, voelen meer mensen zich vertegenwoordigd in het vormen van beleid en wordt politieke deelname genormaliseerd onder minderheden. Dit geldt natuurlijk niet alleen voor vrouwen, maar voor alle sociale minderheden. Een descriptieve vertegenwoordiging is dus goed. Echter, het van bovenaf instellen door bijvoorbeeld quota’s is onwenselijk, al is het maar omdat geen vrouw de excuustruus wil zijn. Het verplicht stellen van descriptieve vertegenwoordiging gaat ook tegen het overheidsbeleid in. Uit de Hoofdlijnbrief Emancipatiebeleid 2013-2016 van voormalig minister Jet Bussemaker staat dat het de taak van de overheid is om “de kracht van mensen zelf te herkennen en aan te moedigen.” Het is vervolgens de verantwoordelijkheid van mensen om zelf aan de slag te gaan.

De obstakels en de oplossingen

Wat wel kan, is descriptieve vertegenwoordiging op een natuurlijke wijze laten opkomen. Dit klinkt mooi, maar om meer vrouwen de politiek in te krijgen moeten verschillende obstakels overwonnen worden. Er zijn namelijk allerlei redenen waarom vrouwen de politiek niet ingaan. Ze blijven thuis omdat ze zich te bescheiden opstellen en denken dat ze het werk niet aankunnen. Of het combineren de werkzaamheden met hun baan en/of de zorgtaken thuis is onmogelijk. Sommige vrouwen blijven weg uit de politiek omdat er een vrouwonvriendelijk klimaat heerst. Er zijn natuurlijk verschillende oplossingen voor deze problemen. Zo zou je kunnen zeggen dat vrouwen meer lef moeten hebben en zelf actief moeten worden in de politiek. Dit past binnen het emancipatiebeleid van Bussemaker. Echter, er zijn ook manieren voor de overheid om vrouwen aan te moedigen. Een goede eerste stap hierin is het omhoog schroeven van de vergoedingen voor raadsleden. Dan kunnen vrouwen minder werken en meer tijd in de politiek stoppen. Op die manier zullen vrouwen die om die reden wegblijven de politiek ingaan, zal het vrouwonvriendelijke klimaat verminderen omdat vrouwen in de politiek normaal wordt en zullen andere vrouwen zich eerder aangesproken voelen om ook de politiek in te gaan omdat ze zien dat andere vrouwen het ook kunnen. Op deze manier wordt descriptieve vertegenwoordiging ook zonder quota’s gehaald.

De stoute schoen aantrekken

Oké, de theorie achter vrouwen in de democratie is duidelijk, maar hoe zorgen we dan voor verandering? Simpel, door bij onszelf te beginnen. Vrouwen, trek die stoute schoenen aan en ga je met de politiek bemoeien. Want wij zijn nodig!

Heb je nog vragen of opmerkingen n.a.v. dit artikel? Of wil je meer informatie over actief worden in de politiek? Mail dan naar lokaal@perspectief.nu. Of doe gewoon mee!

Literatuurlijst

Atria, Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis. Vrouwenstemmen in de raad. Ambities, belemmeringen en successen van vrouwen in de lokale politiek. 2016. https://www.atria.nl/nl/publicatie/onderzoeksrapport-vrouwenstemmen-de-raad

Atria, Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis. Factsheet Vrouwen in de politiek. 2017. https://www.atria.nl/nl/publicatie/factsheet-vrouwen-de-politiek

Bussemaker, Jet. Hoofdlijnen Emancipatiebeleid 2013-2016. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2013.

Dahl, Robert A. On Democracy. New Haven: Yale University Press, 2015.

Jong, Esther de en Zehra Sariaslan. “Zeker de lokale politiek vraagt om vrouwen.” Trouw, 9 april 2017. https://www.trouw.nl/home/zeker-de-lokale-politiek-vraagt-om-vrouwen~a0cb9ba7/

Mansbridge, Jane. “Should Blacks Represent Blacks and Women Represent Women? A Contingent "Yes".” The Journal of Politics 61 (1999): 628-657.

Young, Iris Marion. Inclusion and Democracy. Oxford, New York: Oxford University Press, 2000.