Mensen in de samenleving participeren al volop. Deze participatie kan worden gemeten in economische waarde van een werkende, maar ook in alle andere vormen van participatie. Een aanzienlijk gedeelte van de bevolking verricht vrijwilligerswerk. Niet-werkenden, of ze nu uitkeringsgerechtigd of gepensioneerd zijn, besteden hierbij een stuk meer tijd aan vrijwilligerswerk dan werkenden, volgens het CBS. Ook mantelzorgers participeren in groten getale. Deze participatie is zeer waardevol en moet zeker niet uit het oog worden verloren, door alleen te kijken naar de direct economische waarde van participatie . Participeren doe je niet alleen als werkende, maar zeker ook als vrijwilliger. PerspectieF steunt dan ook van harte de oproep van Arie Slob en Wouter Beekers (Trouw, 14 december) om ruimte te blijven geven aan vrijwilligers in de samenleving.

Pas als de overheid ruimte geeft aan de samenleving, kan de participatiesamenleving echt van de grond komen. Een participatiesamenleving is niet hetzelfde als een samenleving burgerparticipatie. Sterker nog, burgerparticipatie zou omgevormd moeten worden tot overheidsparticipatie in de visie van PerspectieF. Het woord burgerparticipatie suggereert namelijk dat de burger mag meedenken over en meedoen aan het beleid van de overheid, als de overheid dat wil. De burger moet opdraven als de overheid vraagt om participatie. In deze situatie bestaat het risico dat de overheid de plank misslaat en de burger vraag mee te werken aan beleid, waarvoor op dat moment geen maatschappelijke relevantie of draagvlak bestaat.

PerspectieF pleit daarom voor overheidsparticipatie in plaats van burgerparticipatie. Dit betekent dat de overheid meewerkt aan initiatieven van burgers, in plaats van burgers die meewerken aan plannen van de overheid. De overheid geeft ruimte aan de samenleving en treedt dus terug op terreinen waar overheidsbemoeienis niet nodig is. Op andere gebieden speelt zij een faciliterende rol, om plannen uit de samenleving mogelijk te maken en te ondersteunen. In deze situatie sluit de overheid aan bij initiatieven, netwerken en activiteiten die al bestaan in de samenleving. Dit impliceert een participatieoverheid, een overheid die meedoet in de participatiesamenleving. Niet de samenleving participeert aan overheidsbeleid, maar de overheid doet mee aan initiatieven uit de samenleving.

Deze omslag vraagt een grote verandering van de overheid. De overheid moet terugtreden op verschillende terreinen, niet als bezuinigingsmaatregel, maar om de samenleving de ruimte te geven tot eigen initiatief. In deze nieuwe participatiesamenleving werken overheid en samenleving niet meer langs elkaar. De overheid kan aansluiten bij de vele dingen die al gebeuren in de samenleving en deze ondersteunen. Het initiatief ligt dan niet meer bij de overheid, maar bij de samenleving, op zoveel mogelijk terreinen. Deze omslag zal de participatiesamenleving pas echt tot bloei brengen.

Jurjen Dieleman
Denktank PerspectieF; Democratie, Bestuur en Burgerschap