‘Checks and balances’

De Eerste Kamer maakt in Nederland deel uit van het systeem van ‘checks and balances’. Dat controleproces begint in Nederland bij de Raad van State, welke advies uitbrengt aan het parlement over de juridische houdbaarheid van de wetgeving en de mogelijke tegenstellingen met de grondwet. In dit proces buigt daarna de Tweede Kamer en ten slotte de Eerste Kamer zich over wetsvoorstellen.

De Eerste Kamer heeft daarmee een belangrijke controlerende taak, omdat ze als laatste instituut een definitieve stem kan uitbrengen over een wetsvoorstel. Waar in de Tweede Kamer de partijpolitiek en profilering van politici dagelijks aan de orde zijn, is de Eerste Kamer een baken van rust om de wet van de technische kant te bezien. Dat betekent dat de Eerste Kamer wetten op kwaliteit controleert. Zo kijkt ze of zaken in voorgestelde wetgeving niet al in andere wetten worden geregeld, of het in overeenstemming is met internationaal en Europees recht en of er onduidelijkheden in de wet zitten die een blokkade vormen voor handhaving van de wet.

Staatkundig stemrecht

De meerwaarde van de Eerste Kamer is dat ze een staatkundig stemrecht heeft over wetgeving, terwijl de Raad van State slechts advies uitbrengt. Daarmee kan de stem van de Eerste Kamer door het kabinet niet naast zich worden neergelegd, terwijl dit bij het advies van de Raad van State wel mogelijk is.

Daarnaast kan de Eerste Kamer de wet ook op haar maatschappelijke wenselijkheid toetsen. Dit doen de Eerste Kamerleden vanuit hun eigen politieke visie maar ze houden daarbij meestal afstand tot de politieke actualiteit van de dag. De Eerste Kamer heeft daardoor ook een toegevoegde waarde voor de staatsinrichting in Nederland. Voor meer principiële en politiek-filosofische beschouwingen bestaat meer ruimte in de Eerste Kamer. Daarnaast is het feit dat de Kamerleden maar op één dag in Den Haag verblijven en de rest van de week in het land, een factor waardoor de Kamerleden meer directe binding hebben met de maatschappij. Dit draagt bij aan de dienstbaarheid van de politiek aan de samenleving die wij als PerspectieF graag zien.

Indirecte democratie

De indirecte verkiezing van de Eerste Kamer is onderdeel van de Nederlandse politieke cultuur waarin meer elementen van indirecte democratie bestaan. Als argument tegen het bestaan van een Eerste Kamer wordt wel aangegeven dat deze Kamerleden, omdat ze niet rechtstreeks zijn gekozen, geen democratische legitimatie hebben. Nu hebben ze indirect wel een democratische legitimatie. Daarnaast is het ook geen probleem om wat meer indirecte lagen in het democratische bestel in te bouwen. Daarmee beschermt het volk zich ook tegen zichzelf en tegen de waan van de dag. De keuze bij de ene verkiezing kan namelijk door (een deel van) het volk weer gecorrigeerd worden bij de volgende verkiezingen. Daarbij gaat het om de Tweede Kamer verkiezingen en de verkiezingen voor Provinciale Staten waarbij de leden van de Provinciale Staten weer de Eerste Kamerleden kiezen.