Om antwoorden te krijgen op deze en andere prangende vragen heeft de werkgroep Democratie, Bestuur en Burgerschap een werkbezoek gebracht aan waterschap Vallei en Veluwe. Daar werden wij hartelijk ontvangen door ChristenUnie-Heemraad (zeg maar wethouder) Gerard van den Brandhof en ChristenUnie-bestuurslid (zeg maar gemeenteraadslid) Jef Landman. In het waterschapshuis in Apeldoorn hebben wij veel inzicht kunnen krijgen in het waterschapswerk en tegelijkertijd kritische vragen kunnen stellen. Onze bevindingen geven wij hieronder weer in vijf korte vraag-en-antwoorden.

Wat is een waterschap?
Een waterschap is net als de gemeente een derde bestuurslaag onder het rijk en de provincie. In Nederland zijn er op dit moment 25 waterschappen. De grenzen daarvan worden bepaald door de natuurlijke grenzen van het water. De waterschappen zorgen voor de waterhuishouding in een bepaald gebied. Daarbij valt te denken aan de kwaliteit van het water en de veiligheid van water.

Kunnen waterschappen niet ondergebracht worden in een andere bestuurslaag?
Er wordt vaak geopperd dat waterschappen ter bezuiniging maar ondergebracht moeten worden bij een andere bestuurslaag. Volgens de waterschappen zijn er echter een aantal praktische bezwaren tegen deze verschuiving van de verantwoordelijkheid. Ten eerste zijn waterschappen gebonden aan de grenzen van het water. Wanneer waterschappen onderdeel worden van andere bestuurslagen worden de waterregio’s opgedeeld. Dat is erg onhandig, omdat verschillende organisaties dan met elkaar moeten overleggen, voor er iets ondernomen kan worden in die waterregio. Ten tweede komt vooral de veiligheid in gevaar wanneer waterwerken belanden in de bureaucratie van de provincie of andere bestuurslaag. Daarmee zet je ook een hoop kennis over waterwerken aan de kant. Ten derde bespaar je er volgens de waterschappen niets mee, want provincies moeten ook weer hun eigen commissies opzetten. Als laatste is het waterschap anders dan de andere overheden een functionele democratie. Dit betekent dat het speciaal is aangesteld voor een bepaalde functie (waterbeheer) en niet voor een bepaald gebied. Daarom werken ze ook vanuit belangengroeperingen en dus in overleg. Dit zorgt voor meer draagvlak dan het ‘tekentafelbeleid’ vanuit de provincies.

Moet het dan per se een gekozen bestuur zijn?
Bij de laatste waterschapsverkiezingen was er een opkomst van 23 Procent. Als het dan toch een aparte bestuurslaag moet zijn, is het dan nodig om deze democratisch te kiezen? Zeker met zo’n lage opkomst. Belangrijk hierbij is dat een waterschap zijn eigen belasting moet innen om zo onafhankelijk van de staat en de provincie zijn werk te doen. Omdat wij als particulieren, natuurbeheer, boeren en bedrijven belasting afdragen willen we ook meepraten over het doel van dit geld. Dat is geheel volgens het principe ‘no taxation without representation’. Daarom kunnen wij als ingezetenen (de particulieren) 22 van 30 zetels kiezen in het bestuur van waterschap Vallei en Veluwe. Daarnaast zijn er acht geborgde zetels in het bestuur. Drie zetels zijn voor bedrijven, dit loopt via de Kamer van Koophandel. Landbouworganisaties hebben drie zetels die de boeren vertegenwoordigen en er zijn twee zetels voor de vertegenwoordiging van natuurorganisaties.

Heeft het zin om als ChristenUnie vertegenwoordigd te zijn?
Als het om een functionele democratie gaat is het dan wel nodig om de ingezetenen te laten vertegenwoordigen door politieke partijen? Dat we afgevaardigd worden door de bestaande partijen is niet per definitie nodig in een waterschap, maar dat betekent niet dat ze er niks te zoeken hebben. Het is handig om de bestaande structuren te gebruiken en de betrokkenheid en expertise van bestuurders is heel groot. Een kandidaatstelling wordt natuurlijk bewust gedaan. Daarnaast heeft de ChristenUnie een belangrijke visie op Gods schepping en ons rentmeesterschap en kan het zo dienstbaar werk verrichten.

Hebben waterschappen (oog voor de) toekomst?
Of waterschappen de toekomst hebben is aan de beleidsmakers in Den Haag. Als het aan PerspectieF ligt moeten waterschappen als aparte bestuurslaag blijven bestaan. Pas na een bezoek aan een waterschap wordt duidelijk hoe urgent hun werk is en hoe makkelijk er op neergekeken wordt door mensen die er nog nooit zijn geweest. Niet voor niets zijn de PvdA en de VVD in het waterschap het oneens met het beleid van hun landelijke vertegenwoordigers. De wetgeving rond houdbare overheidsfinanciën wordt deze jaren strenger gemaakt. Dit is natuurlijk noodzakelijk, maar bij de waterschappen komt dit slecht uit, omdat ze vanuit het rijk meer taken krijgen toegeschoven, maar minder subsidies. Daarom moeten het rijk en de waterschappen samen onderzoeken hoe ze de financiën gezond houden. Waterschap Vallei en Veluwe bespaarde met de laatste fusie al zes miljoen euro binnen een jaar, zonder af te doen op de efficiëntie. Dat moet een voorbeeld zijn voor andere waterschappen. Daarnaast moeten waterschappen kritisch blijven kijken naar de financiële houdbaarheid van hun projecten.

De hele bestaansdiscussie ten spijt waren wij als werkgroep het meest enthousiast over het duurzaamheidsbeleid van het waterschap Vallei en Veluwe. Het waterschapshuis probeert zo klimaatneutraal te werken door middel van zonnepanelen en productie van biogas uit het slib van de waterzuivering. Met dat laatste wordt zelfs een hele woonwijk voorzien van elektriciteit. Het waterschap werkt hierin nauw samen met het onderwijs en het bedrijfsleven om nieuwe duurzaamheidsinitiatieven uit te voeren. Het waterschap heeft dus in ieder geval oog voor de toekomst.