Casus: een drugsverslaafde vrouw koopt in een supermarkt in Amsterdam twee blikjes bier. Hoewel ze voor de blikjes betaald heeft, verdenken de winkelbediendes haar van diefstal. De supermarkt wordt al weken geterroriseerd door kansloze junkies, en geen overheid die iets aan deze draaideurcriminelen doet. De winkelbediendes besluiten het recht in eigen handen te nemen. Het resultaat was dat Anja Joos op maandag 6 oktober overleed aan haar verwondingen. Stelt u zich nu eens voor: Anja Joos is geen 43-jarige drugsverslaafde uit Amsterdam, maar uw eigen dochter…

Als het aan de LPF ligt, dan krijgen burgers de gelegenheid om mee te bepalen in de rechtspraak. Rechters worden bijgestaan door “lekenrechters”, slachtoffers of nabestaanden werken mee aan het professionele onderzoek en strafdossiers worden openbaar. De LPF diende dit plan vorig jaar november in en vorige week was de hoorzitting in de Tweede Kamer. VVD en PvdA toonden zich gematigd positief. Ik ben niet positief. Er zijn een aantal fundamentele punten waarom ik het oneens ben met de plannen van de LPF.

Joost Eerdmans (LPF), het kamerlid achter de plannen, stelt vast dat uitspraken van de rechters niet te snappen zijn voor burgers, dat rechters teveel in hun eigen denkpatroon zitten en dat straffen geen afspiegeling zijn van de wensen van de bevolking. Daarom wil hij dat de rechterlijke macht democratischer wordt en dat doet hij door de lekenrechter in te voeren.

Ik heb daar vier grote bezwaren tegen. Ten eerste: wanneer de bevolking de uitspraken van de rechter niet snapt, zegt dat niets over de kwaliteit van de rechtspraak. Een lekenrechter zal dit probleem niet verhelpen. Een beter middel is een goed functionerende persvoorlichter en een duidelijke communicatie. Ten tweede heb ik, net als Eerdmans, een probleem met vastgeroeste rechters. Wanneer rechters niet goed meer kunnen rechtspreken omdat ze de realiteit verloren zijn (ik betwijfel ernstig of dit bij veel rechters het geval is), dan moet de rechter geen hulprechtertje krijgen, maar ervoor zorgen dat hij de realiteit wél weer voor ogen krijgt.  Ten derde: wetten worden door de Tweede Kamer vastgesteld. Bij een regel hoort een sanctie. Wanneer het Nederlandse strafsysteem niet goed functioneert kunnen onze volksvertegenwoordigers daar wat aan doen. Dus: wanneer de straffen te laag zijn, ligt de mogelijkheid bij de Staten Generaal de minimumstraf te verhogen. Het is daarom volstrekt onnoodzakelijk dat enkele lekenrechters in een emotionele bui bij een individuele strafzaak gaan bepalen hoe hoog de straf moet worden. Stelt u zich eens voor dat Anja Joos niet Anja Joos was, maar Wendy van Dijk. Zouden de medewerkers van de supermarkt in een systeem met lekenrechters dezelfde straf gekregen hebben? Tot slot, waarom zou rechtspraak democratisch moeten zijn? Het gaat erom dat iedereen een eerlijk en rechtvaardig proces krijgt, niet om een democratisch bepaalde straf.

Moeten we dan alles maar bij het oude laten? Nee. Dat hoeft nu ook weer niet. Ik vind het bijvoorbeeld een prima idee van Eerdmans om rechters te verbieden ook volksvertegenwoordiger te zijn (in de Eerste Kamer zitten vier rechters). We hebben immers een scheiding tussen wetgevende, gerechtelijke en uitvoerende macht. Ook vind ik het een goed plan om duidelijkheid te scheppen over de nevenfuncties van rechters. Allemaal goed. Echter, het fundament van de rechtstaat is wat mij betreft een onafhankelijke rechtspraak waarin iedereen die onder gelijke omstandigheden valt gelijk behandeld wordt. Het plan van Eerdmans laat daar steken vallen.


Ik geloof niet dat Anja Joos beter af geweest zou zijn met lekenrechtspraak. Ik geloof ook niet dat de winkelbedienden die haar doodschopten beter af geweest zouden zijn. Ik geloof ook niet dat onze maatschappij beter af geweest zou zijn. Eigen rechters zijn er helaas genoeg in de wereld. Wat mij betreft laten we het rechtspreken over aan de rechters. We huren een goede voorlichter voor de rechter in zodat we zijn of haar uitspraken en overwegingen begrijpen. Als we het niet eens zijn met straffen laten we de mensen die ons vertegenwoordigen betere maken en als ze dat niet doen gaan wij massaal met heel Nederland demonstreren…. toch?


Rogier Havelaar

Rogier Havelaar is voorzitter van PerspectieF, ChristenUnie jongeren

Bron: Centraal Weekblad