door Tirsa Bos

“De bevolking van Oekraïne is aan het strijden voor vrijheid en democratie, niet alleen voor Oekraïne, maar voor heel Europa”, zei Liz Truss, de Britse Minister van Buitenlandse Zaken, tegen de BBC. Gevoelens van eenheid en solidariteit gaan als een golf door Europa nu het wordt getroffen door een crisis van ongekende omvang – een crisis die de kern van zijn identiteit raakt. Deze heftige reactie is terecht, want de oorlog die Poetin ontketend heeft, is verwerpelijk en druist in tegen internationaal recht. Tegelijkertijd is het van belang om de houding van de EU kritisch te benaderen. Er is namelijk een groot verschil tussen Europese en Eurocentrische solidariteit. De eerste is een gezonde en gewenste regionale reactie, terwijl de tweede wordt gedreven door nauwe materiële en politieke belangen. De woorden “for the whole of Europe” bevatten een zweem van exclusiviteit, alsof vrijheid en democratie slechts in dit ene continent beschermd moeten worden. Zo blijkt maar weer dat het blikveld van de mens vaak beperkt blijft tot wat hij kent en wat dichtbij is. Uit het oog, uit het hart – met deze pijnlijke realiteit heeft ook Birma te maken.

Parallellen

Terwijl er vorige week verwoed gevochten werd in Oekraïne en de wereld de adem inhield, vond een belangrijke rechtszaak plaats bij het Internationaal Gerechtshof: Gambia versus Myanmar (een andere, controversiële naam voor Birma). Gambia beschuldigt Birma op basis van het erga omnes-recht van genocide met betrekking tot de Rohingya. Erga omnes houdt in dat elke staat het recht heeft om een dergelijke zaak aan te spannen, aangezien genocide een misdaad tegen de menselijkheid is. De Rohingya hebben al decennialang te maken met hevige discriminatie en vervolging en worden niet als staatsburgers van Birma erkend. Degenen die Birma vertegenwoordigen in deze rechtszaak zijn niemand minder dan afgevaardigden van de militaire junta die vorig jaar een staatsgreep pleegde. Wat heeft Birma nu met Oekraïne te maken? De crises in beide staten vertonen opmerkelijke parallellen. De militaire junta die middels een coup de macht greep in Birma op 1 februari 2021 heeft op wrede wijze Birmezen onderdrukt en kreeg daarom te maken met aanzienlijke sancties – hetzelfde overkomt nu het Russische regime. De junta noemt de oppositie “terroristen” – Poetin deinst er ook niet voor terug om de waarheid te verdraaien en beschuldigt Oekraïne van genocide ten aanzien van de Russische bevolking. In Birma zijn People’s Defense Forces, die veelal bestaan uit normale burgers met weinig militaire ervaring, bezig met een opstand tegen het militaire regime – in Oekraïne is jong en oud opgeroepen om weerstand te bieden aan de invasie. Zowel Birma als Oekraïne kampen met de uitdagingen van etnische diversiteit. In beide gevallen aarzelt China om openlijk partij te kiezen en worstelt het met verstrengelde belangen. Opvallend is dat Rusland ter waarde van 2,3 miljoen dollar aan wapens heeft geleverd aan het regime in Birma en dat de Birmese militaire junta Poetins invasie in Oekraïne toejuicht.

Vergeetachtigheid en een tunnelvisie

Wat zijn de implicaties hiervan? Europa moet niet vervallen in vergeetachtigheid of een tunnelvisie. Vergeetachtigheid: hoewel de crisis in Birma aanvankelijk een hot topic was, ebt de aandacht nu weg, terwijl er nog belangrijke stappen gezet kunnen worden om de bevolking daar te ondersteunen. Tunnelvisie: het hart van Europa gaat sneller kloppen als het te maken krijgt met een crisis die raakt aan haar eigen belangen, maar in hoeverre maakt het zich druk om wat er gaande is buiten zijn eigen grenzen? Beschouwt het een schending van het internationaal recht in andere regio’s als een gegeven? Zoals Europa opstaat voor recht in het geval van zijn eigen bevolking, zo moet het ook opstaan en op blijven staan voor onderdrukte medemensen die zich buiten zijn (strategische en geografische) blikveld bevinden.

Hoe nu verder?

Dit klinkt weliswaar nobel, maar welke concrete stappen kunnen er gezet worden om Birmezen bij te staan in hun strijd tegen onderdrukking? Het is belangrijk om de middelen die er zijn te benutten, zoals nauwere samenwerking met de NUG, de National Unity Government, die in april 2021 gevormd werd als reactie op de coup en van wie de meeste leden gevlucht zijn. De NUG wordt o.a. door Nederland (nog) niet als officiële regering van Birma erkend. De etnische diversiteit binnen de NUG is groot en de leden komen niet alleen uit de NLD – de National League for Democracy, de grootste tegenstander van de junta – maar ook uit andere oppositiepartijen. Het is een uitdaging om de eenheid te bewaren te midden van deze diversiteit en de NUG heeft daarbij de steun van de international gemeenschap hard nodig. Verder moeten alle middelen gebruikt worden om humanitaire hulp te verlenen aan Birmezen en daarbij is samenwerking met partners als India, Thailand en de ASEAN onmisbaar. Immers, sinds februari 2021 zijn maar liefst 19 000 mensen uit Birma gevlucht naar de omringende landen, maar India en Thailand – waar de meesten heenvluchten – zijn onwillig om vluchtelingen op te vangen of te erkennen. Ten slotte is het van belang dat de internationale gemeenschap, waaronder Nederland, de NUG steunt in het ontwikkelen van langetermijnplannen die stabiliteit en duurzame democratie bevorderen. Een eind aan het Birmese regime betekent niet gelijk vrede en gerechtigheid, net zoals een eind aan de oorlog in Oekraïne niet gelijk vrede in brede zin betekent. Gezien de turbulente geschiedenis van Birma is er meer nodig om een democratisch systeem op te bouwen dat bereid is om verantwoording af te leggen.

We mogen landen als Birma niet vergeten of opgeven. Laat de crisis in Oekraïne ons alerter maken en aansporen om niet onverschillig te zijn tegenover schendingen van het recht van volken en individuen. Uiteindelijk gaat het erom dat de bevolking van Oekraïne en die van Birma zélf hun toekomst en overheid vorm kunnen geven en tot die tijd is duurzame en moedige Europese solidariteit essentieel. Echte solidariteit geeft niet op en blijft zoeken naar een uitweg, of dat nu ver weg is of dichtbij.