Dit artikel is op 03 juli 2002 in het Nederlands Dagblad verschenen

Door Johannes de Jong


De ChristenUnie moet terug naar de Bijbel, naar een meer profetische politiek! Die oproep heeft vaak geklonken na de verkiezingsnederlaag van de partij. Prima, vindt Johannes de Jong. Maar dat kon wel eens een ander beleid opleveren dan veel mensen denken.

door Johannes de Jong

De laatste tijd is er veel te doen over de koers van de ChristenUnie. In vele varianten is in de reacties op het verlies van de ChristenUnie gesteld, dat het maar eens afgelopen moest zijn met de christelijk-sociale koers, en dat de ChristenUnie maar gewoon terug moest naar de Bijbel. Meer profetische politiek, meer helderheid, voor de eer van God enzovoort.

Wat mij verbaasde, was met name uit de hoek van de kleine reformatorische kerken een bijna kritiekloos volgen van het CDA. Die partij zegt het op staat en wil ook nog iets tegen buitenlanders doen. Het CDA zeurt ook niet door over het milieu en wil nu ook iets doen tegen abortus en euthanasie. Daarbij is Balkenende duidelijker dan Veling en bovendien gereformeerd, dus wat wil je nog meer?

Anderzijds is daar de SGP, die naast oppositie tegen paars ook tegenover de ChristenUnie positie kiest en met haar eigen, immer heldere opstelling komt. Die stelt zij heel duidelijk tegen de 'linkse' en (dus?) vage manier van politiek bedrijven van de ChristenUnie.

Ik beperk me nu tot het inhoudelijke debat over de koers van de ChristenUnie. Wat mij in alle kritiek opgevallen is, is de tegenstelling 'bijbels, helder, tot eer van God' tegenover 'christelijk-sociaal'. Telkens weer hoor je dat een bijbelse en profetische koers meer tot een programma leidt waarin het vooral zou moeten gaan over veiligheid, normbesef, streng asielbeleid (tegen islam o.a.) en in het algemeen een verwijdering van partijen als GroenLinks en de PvdA. Veel mensen zeggen: De ChristenUnie had bij haar wortels moeten blijven en zich niet zo tegen Fortuyn moeten keren.

De vraag die ik nu wil stellen, is: waar zal een meer bijbelse koers en een meer profetische koers naartoe leiden? Het antwoord op die vraag zou wel eens verassend kunnen zijn. Ik ben het met iedereen eens die zegt dat de ChristenUnie de Bijbel en het christelijk geloof dichter moet betrekken op haar politieke standpunten en de motivatie daarvan. Maar het resultaat hiervan zou wel eens anders kunnen uitpakken dan gedacht.

Jeremia
Ik wil eens gaan naar een profetische tekst pur sang: Jeremia 7. Profetisch in meer dan één opzicht. Het is profetie over misstanden van dat moment en tegelijk een oordeelsprofetie over de toekomst. Het belangrijkste is dat Jezus zelf het uitsprak als een profetie over de tempel bij de tempelreiniging (Jer. 7:11).

Waar gaat het om in die profetie? Om de sociale misstanden en de daardoor verstoorde relatie met God! Jeremia komt in deze profetie op voor de eer van God door te pleiten voor het herstel van een rechte levenswandel en een herstel van sociale gerechtigheid!

Als Jezus deze tekst aanhaalt, is dat een oordeel over de tempel (het is weer een rovershol) en daarmee komt Hij op voor de eer van God. We zien hierin een bijbels grondprincipe: de eer van God is niet los verkrijgbaar van de zorg voor de naaste.

In Jeremia wordt ook de vreemdeling aangehaald; deze mag niet verdrukt worden. Jezus reinigt de voorhof der heidenen, de plek voor de vreemdeling in de tempel! De naaste is dus ook de vreemdeling. Als we nog eens goed naar die positie van de vreemdeling kijken, zien we dat de Israëlieten het gebod krijgen om voor de vreemdeling te zorgen, omdat ze zelf vreemdeling geweest zijn en hun land van God gekregen hebben. Ook allerlei sociale wetten in het Oude Testament sluiten op die gedachte aan.

Bruikleen
Hiermee komen we op een heel diepliggend idee in de Bijbel: Ons bezit is niet van onszelf, maar slechts in bruikleen uit de handen van God. In de gemeente van het Nieuwe Testament komt deze zelfde gedachte tot uiting in het diakonaat.

Dat is ten diepste de reden dat de profeten in hun kritiek op hun tijd niet anders konden dan de eer van God verbinden aan sociale gerechtigheid. Het ging namelijk om het gebruik van het eigendom van God!

Maar ook nu nog geldt dat de hele aarde eigendom van God is (Psalm 24). Niets wat wij bezitten, is ons eigendom, maar alles is ons in bruikleen gegeven om er zelf van te genieten, maar ook om ervoor te zorgen dat Gods Koninkrijk gestalte krijgt. Gods Koninkrijk krijgt gestalte in het delen van datgene wat wij in bruikleen krijgen.

Het is overigens de bedoeling dat dit op zoveel mogelijk terreinen een zo praktisch mogelijke uitwerking krijgt. Zo verkondigt Johannes de Doper het Koninkrijk van God en gebiedt dat mensen een dubbel stel kleren zullen delen met wie geen heeft.

Wij mogen niet menen dat die praktische en radicale opdracht die het bijbelse diaconaat ons geeft in onze tijd, voor ons wel genuanceerd kan worden. Nog steeds is de aarde van de levende Heer, en alle mensen die daarop wonen. Hoe gaan wij met deze mensen van God om? Door diaconaat te beperken tot de zondagse collecte en goede doelen? Let wel, hier is niets mis mee! Maar we kunnen er niet onderuit, dat er wel degelijk sprake is van een grotere verdelingsdimensie, waar de politiek over gesteld is. De profeten roepen niet voor niets hun overheden op om recht te doen aan vreemdeling, weduwe en arme! In onze tijd komt daar naar mijn stellige overtuiging de vraag bij, hoe wij met de schepping van God omgaan.

Afhaken
Op dit punt aangekomen willen veel christenen liever afhaken. Zo is gebleken dat veel christenen weinig waarde hechten aan concreet milieubeleid en op dit punt is er dan ook veel kritiek op de landelijke lijn van de ChristenUnie. Ook wordt er gepleit voor meer nadruk op de 'eigen verantwoordelijkheid' als tegenhanger van al te veel sociale ingrepen door de overheid. Kortom, wij worden aangetast in ons comfort en dat is niet de bedoeling!

We vinden christelijke politiek heel goed, zolang het maar gaat om heldere standpunten over zondagsrust, abortus, euthanasie en homohuwelijk. De ChristenUnie moet opkomen voor de eer van God, zeggen we dan. Op het moment dat de ChristenUnie gaat pleiten voor onderlinge verantwoordelijkheid (wat iets anders is dan socialisme), dan wordt het ons te bar. Christelijke politiek is oké zolang ze niet onze portemonnee treft. Ook willen we vooral een hardere aanpak van vreemdelingen - we zijn er al zo bang voor - en dat ontwikkelingsbudget hoeft niet zo hoog. Mensen daar moeten vooral zichzelf leren redden (en we vergeten voor het gemak de schuldenlast van de Derde Wereld).

Waardoor moet de ChristenUnie zich laten leiden? Door het Woord van God! Profetische politiek is niet gericht op succes, maar benadrukt het vreemdelingschap en het feit dat al wij al ons bezit in bruikleen hebben. De ChristenUnie moet het leven dat in relatie staat met God, de naaste en de schepping centraal stellen. De normen die God ons geeft over de omgang met de naaste en de schepping, moeten wel leiden tot profetische politiek op elk beleidsterrein.

En dan is er ook geen enkel beleidsterrein dat neutraal is, los van de Bijbel. Het gaat dan ook niet om eigen verantwoordelijkheid tegenover staatsingrijpen. Het gaat dan primair om onderlinge verantwoordelijkheid: de verantwoordelijkheid die we voor elkaar hebben, en die op sommige terreinen door de overheid uitgeoefend wordt, zodat er geen mensen buitenboord vallen of dat de schepping uit het oog wordt verloren. Niet iedereen is mondig genoeg om de eigen verantwoordelijkheid te nemen. En de schepping vergeten wij maar al te gemakkelijk, als we niet gedwongen worden er samen verantwoordelijkheid voor te nemen.

Materialisme
Dit alles betekent trouwens niet dat het sociaal is om geld over de balk te smijten, of dat de directe beheerders van de schepping (boeren) het moeilijk gemaakt moet worden. Wie het ChristenUnie-programma leest, zal ook zien dat dit niet het geval is.

Christelijk-sociaal gaat niet over de verdeling van rechten, maar neemt profetisch stelling in en wijst eenieder op zijn plichten in de omgang met 'de aarde en die daarop wonen' (Psalm 24:1). Dus niet een politiek die toegeeft aan het materialisme onder christenen. Wel een diaconale politiek, waarin de bijbelse principes nauwgezet bijgehouden worden. De Bijbel is het richtsnoer voor ons handelen nu en daarom moeten we terug naar die basis om daarop te bouwen. Christelijk-sociale politiek is profetische politiek tot eer van God. (3 juli 2002)

Johannes de Jong is actief in PerspectieF en ChristenUnie en studeert theologie aan de Theologische Universiteit Kampen (synodaal-gereformeerd). Hij schreef dit artikel op persoonlijke titel.